Koncert pasyjny JOHANN ADOLF HASSE I PELEGRINI AL SEPOLCRO DI NOSTRO SIGNORE

JOHANN ADOLF HASSE
I pele­gri­ni al sepol­cro di Nostro Signore
Koncert pasyj­ny z cyklu „Dla miło­sni­ków i dla znaw­ców” dofi­nan­so­wa­ny ze środ­ków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Omówienie pro­gra­mu

Johann Adolf Hasse to nie­miec­ki kom­po­zy­tor żyją­cy i dzia­ła­ją­cy w epo­ce baro­ku. Dokładna data jego uro­dzin nie jest zna­na – wia­do­mo jed­nak, że chrzest odbył się 25 mar­ca 1699 roku w mia­stecz­ku Bergedorf, któ­re obec­nie jest dziel­ni­cą Hamburga. W 1722 roku wyje­chał do Neapolu i uczył się tam u Nicoli Porpory, a następ­nie u Alessandra Scarlattiego. Cztery lata póź­niej prze­niósł się do Wenecji, gdzie dzia­łał jako kapel­mistrz Conservatorio degli Incurabili. Tam poślu­bił wło­ską śpie­wacz­kę, Faustynę Bordoni. Od 1734 roku prze­by­wał w Dreźnie i przez kolej­ne 30 lat był dyry­gen­tem na dwo­rach Augusta II Mocnego i Augusta III – elek­to­rów sak­soń­skich. Byli oni tak­że w tam­tych cza­sach kolej­ny­mi wład­ca­mi Polski – praw­do­po­dob­nie dla­te­go Hasse inte­re­so­wał się muzy­ką pol­ską i nie­jed­no­krot­nie pró­bo­wał nawią­zać do jej sty­lu. Świadczą o tym poja­wia­ją­ce się w jego dzie­łach ustę­py opa­trzo­ne sło­wa­mi alla polac­ca lub arie nel gusto polac­co. Ponadto, w latach 1758–1762 drez­deń­ski zespół nie­jed­no­krot­nie poja­wiał się w Warszawie, gdzie wyko­nał 12 oper kom­po­zy­to­ra. Pod koniec życia Hasse zamiesz­kał z żoną w Wenecji i pozo­stał tam aż do swo­jej śmier­ci w 1783 roku.
Twórczość Hassa obej­mu­je ponad 50 oper wysta­wia­nych mię­dzy inny­mi w Neapolu, Bolonii, Dreźnie, Wiedniu i Mediolanie, a tak­że inter­mez­za, ora­to­ria, kan­ta­ty oraz licz­ne utwo­ry instru­men­tal­ne. Podczas oblę­że­nia Drezna w 1760 roku więk­szość jego ręko­pi­sów zgro­ma­dzo­nych do wyda­nia pod patro­na­tem elek­to­ra spło­nę­ła. Zachowały się jed­nak nie­licz­ne dzie­ła, takie jak na przy­kład ope­ra Alcide al Bivio.
Oratorium I pel­le­gri­ni al Sepolcro di Nostro Signore (Pielgrzymi do Grobu Pańskiego) mia­ło swo­je pra­wy­ko­na­nie 23 mar­ca 1742 roku na dwo­rze w Dreźnie. Libretto do tego dzie­ła napi­sał Stefano Benedetto Pallavicino, autor tek­stów tak­że do kil­ku innych ora­to­riów Hassa oraz do dzieł innych cenio­nych w tam­tych cza­sach kom­po­zy­to­rów, takich jak Antonio Lotti czy też Agostino Steffani.
Głównymi posta­cia­mi ora­to­rium są czte­rej męż­czyź­ni: Agapito, Eugenio, Albino i Teotimo, któ­rzy wybie­ra­ją się do Jerozolimy, by odwie­dzić grób Jezusa. Gdy docie­ra­ją do Świętego Miasta, spo­ty­ka­ją Europejczyka o imie­niu Guida, któ­ry sta­je się ich prze­wod­ni­kiem – tak­że ducho­wym. Jest on kimś w rodza­ju pośred­ni­ka mię­dzy Bogiem a ludz­ko­ścią, któ­rą repre­zen­tu­ją piel­grzy­mi.
Pierwsza część utwo­ru sta­no­wi odzwier­cie­dle­nie uczuć, któ­re towa­rzy­szą wędrow­com w momen­cie przy­by­cia do Jerozolimy. Po otwie­ra­ją­cej ora­to­rium Sinfonii nastę­pu­je sze­reg naprze­mien­nie zesta­wio­nych recy­ta­ty­wów i arii, co sta­no­wi nawią­za­nie do budo­wy baro­ko­wych kan­tat w sty­lu wło­skim. Część koń­czy się hym­nem (lau­da) Le por­te a noi dis­ser­ra, w któ­rym piel­grzy­mi wychwa­la­ją Święte Miasto będą­ce sym­bo­lem Królestwa Niebieskiego.
Akcja dru­giej czę­ści dzie­ła, któ­ra wyda­je się posia­dać ładu­nek emo­cjo­nal­ny więk­szy niż pierw­sza, roz­gry­wa się już przy Grobie Pańskim. Tutaj wędrow­cy wspo­mi­na­ją oraz roz­wa­ża­ją mękę i śmierć Chrystusa. Nadal odby­wa się to w for­mie nastę­pu­ją­cych po sobie recy­ta­ty­wów i arii. Pod koniec nastę­pu­je nato­miast bez­po­śred­ni zwrot poety do ota­cza­ją­cych go słu­cha­czy. Namawia on, by wier­ni, tak samo jak piel­grzy­mi, zwró­ci­li swe oczy ku Bogu i żar­li­wie się modli­li.
Całość ora­to­rium pod­su­mo­wu­je chór Pellegrino è l’uomo in ter­ra, cha­rak­te­ry­zu­ją­cy się tym, że poszcze­gól­ne frag­men­ty tek­stu są kolej­no imi­to­wa­ne przez wszyst­kie posta­ci wystę­pu­ją­ce w utwo­rze. Szczególne miej­sce zaj­mu­je w nim reflek­syj­ne trio Eugenia, Agapita i Albina, któ­re wple­cio­ne w śro­dek chó­ru pro­wa­dzi do zakoń­cze­nia utwo­ru.
Melodie stwo­rzo­ne przez Hassa do I pel­le­gri­ni al Sepolcro di Nostro Signore są prze­peł­nio­ne pięk­nem i liry­zmem, a zara­zem wir­tu­ozow­skie i peł­ne ele­gan­cji. Wynika to zapew­ne z fak­tu, iż kom­po­zy­tor był rów­nież śpie­wa­kiem i bar­dzo dbał o zacho­wa­nie płyn­no­ści linii melo­dycz­nej. Hasse potra­fi ł też świet­nie połą­czyć muzy­kę i lite­ra­tu­rę ze świa­tem przy­ro­dy, co sły­chać tak­że w jego ope­rach. Przykładem może być tutaj opis morza i sztor­mu poja­wia­ją­cy się w jed­nej z arii Teotima. Ponadto każ­da instru­men­tal­na par­tia oraz koń­co­wy chór tego wyjąt­ko­we­go dzie­ła poka­zu­ją, że arty­sta dosko­na­le opa­no­wał zasa­dy har­mo­nii i kon­tra­punk­tu.
Oratorium Johanna Adolfa Hassa cie­szy­ło się za życia kom­po­zy­to­ra znacz­nym powo­dze­niem. Od cza­su pre­mie­ry do koń­ca XVIII wie­ku zosta­ło wysta­wio­ne ponad dwa­dzie­ścia razy – głów­nie w Dreźnie, ale rów­nież w Wiedniu, Wenecji, Bolonii, Hamburgu, Innsbrucku i Lipsku.

Monika Kuchta
stu­dent­ka I roku teo­rii muzy­ki