Tom 1

Studia Librettologiczne i Operologiczne, tom 1, red. Agnieszka Muszyńska-Andrejczyk, Chopin University Press, Warszawa 2019, ss. 179 (ISBN 978-83-61489-95-5)

Pierwszy tom Studiów Librettologicznych i Operologicznych ma za zadanie wytyczyć różne ścieżki, którymi mogą podążyć dalsze badania i refleksje, kontynuowane w ramach niniejszego projektu wydawniczego, stąd dość duża różnorodność publikowanych tekstów. Tom otwierają dwa artykuły powiązane wspólną myślą, omawiające adaptacje oper Mozarta na potrzeby widowni dziecięcej. Joanna Frużyńska przygląda się adaptacji Czarodziejskiego fletu oraz Uprowadzenia z seraju, odnosząc zabiegi narracyjne dokonane przez opracowujących Mozartowskie opery do tradycji literatury dziecięcej i przedstawiając zastosowane strategie adaptacyjne. W drugim z artykułów Małgorzata Kosacka, porównując tekst libretta Czarodziejskiego fletu z przekładem i opracowaniem opery przez Agnieszkę Kłopocką na potrzeby spektaklu Bożeny Bujnickiej O Królestwie Dnia i Nocy oraz zaczarowanych instrumentach, stara się zdefiniować odrębną tożsamość sceniczną adaptacji oraz udowodnić tezę o uniwersalności klasyki operowej, której przekaz niesie wartości istotne także dla twórców i odbiorców XXI wieku. Co ciekawe, wszystkie adaptacje łączy wprowadzenie narracji auktorialnej, która w adaptacji dla dzieci stanowi substytut recytatywów popychających akcję do przodu.

Kolejny artykuł, podobnie jak poprzednie, również jest napisany z pozycji literaturoznawczej i zawiera analizę libretta Dziecięctwa Chrystusa Hektora Berlioza. Podjęcie się przez kompozytora także funkcji librecisty nadaje tekstowi szczególny, osobisty charakter. Autorka artykułu, Małgorzata Sokołowicz, odnajduje w tekście cechy estetyki romantycznej, a także przedstawia Czytelnikowi pierwszy polski przekład Dziecięctwa Chrystusa z opracowaniem krytycznym oryginalnego libretta.

Dwóch opracowań doczekał się ostatni wielki włoski kompozytor operowy, Giacomo Puccini. Filmoznawcza analiza Anny Igielskiej odnosi się do słynnego walca Musetty z Cyganerii i sposobu jego funkcjonowania w filmie Wpływ księżyca Normana Jewisona. Autorka wnikliwie omawia wprowadzenie Pucciniowskiego tematu w tkankę fabularną oraz dramatyczne i genologiczne implikacje, jakie wynikają ze sposobu użycia walca Musetty w filmie Jewisona. Zaś muzykolog i literaturoznawca Małgorzata Lisecka, na podstawie analizy przykładów z drugiego aktu Toski, pokazuje sposób, w jaki interpretacja struktury i funkcji danego motywu muzycznego prowadzi Pucciniego do poszukiwania narzędzi do budowania dramaturgii sceny, dzięki czemu zastosowanie motywów wykracza poza funkcję reminiscencyjną czy ilustracyjną.

Obszar kultury niemieckojęzycznej, prócz wspomnianych wyżej artykułów na temat Mozarta, reprezentuje tekst Adriany Pogody-Kołodziejak, w którym możemy przyjrzeć się postaci Hansa Pfiznera. Na przykładzie jego opery Das Christelflein autorka charakteryzuje pseudoreligijny ruch rozwijający się na początku XX wieku: chrystianizm niemiecki. W Das Christelflein dostrzegamy realizację idei połączenia chrześcijaństwa z elementami ideologii volkistowskiej i neopoganizmu.

Z okazji upływającego właśnie Roku Moniuszkowskiego publiczność miała okazję wysłuchać znanych, a także mniej znanych dzieł tego kompozytora. Do tych ostatnich możemy zaliczyć operę Paria, która stała się dla Cezarego Tomaszewskiego – reżysera, choreografa i performera – inspiracją do stworzenia własnej opery egzotycznej Arcytrudno dojechać na Bródno. Nina Oborska przedstawia intertekstualne powiązania między operą Tomaszewskiego a innymi tekstami kultury, dowodząc, że opera może być medium komunikacji uniwersalnych treści kulturowych.

Pozostając w konwencji łączenia tego, co dawniejsze z tym, co nowe, w kolejny artykule tomu sam twórca dzieła wypowiada się na temat jego powstawania. O Multidramie do słów własnych, procesie tworzenia utworu i tekstu libretta opowiedziała Alicja Gronau-Osińska. Przedstawione zostały inspiracje będące podstawą procesu twórczego, a więc od strony literackiej konwencja komedii dell’arte, od strony kompozytorskiej zaś techniki motta i motywu, motywów charakteryzujących i działań improwizacyjnych.

Głos praktyka usłyszymy także w kolejnym artykule. Dorota Brolik-Bekrycht, pianistka, kameralistka i kompozytorka, przyjrzała się pojęciu interpretacji wykonawczej. Uwagi autorki skierowane są zarówno do śpiewaków, jak i instrumentalistów; uwzględniają różne możliwości wzajemnej inspiracji, współzależność wykonawców i korzyści płynące z rozwijania ciekawej interpretacji. Polem analizy są przykłady z arii Belliniego oraz twórczości własnej artystki.

Opera jest bogatym źródłem inspiracji, a możliwości jej wykorzystania są szerokie. Kolejnym obszarem, w którym dzieło operowe może twórczo zaistnieć, okazuje się glottodydaktyka. Autorka ostatniego z artykułów, Monika Pawelec-Skurzyńska, przedstawia możliwości wykorzystania fragmentów dzieł operowych w nauczaniu języka polskiego jako obcego, a także języka rosyjskiego i włoskiego. Interesującym załącznikiem są propozycje ćwiczeń na różnych poziomach językowych z wykorzystaniem materiałów bezpośrednio i pośrednio związanych z operą.

Bogactwo analiz i perspektyw – literaturoznawczej, muzykologicznej, filmoznawczej, teatrologicznej, wykonawczej, odkompozytorskiej czy pedagogicznej – wskazuje na możliwość podążania różnymi ścieżkami w oglądzie dzieła operowego i innych form uwzględniających koegzystencję muzyki i słowa. Liczę na to, że ten pierwszy tom Studiów Librettologicznych i Operologicznych, jego formuła, proponowane zagadnienia i tematy staną się interesującym i potrzebnym przyczynkiem do dalszych badań.

Ze wstępu Agnieszki Muszyńskiej-Andrejczyk